De PC is de belangrijkste kaatswedstrijd en oudste sportklassieker van Nederland, die jaarlijks wordt gehouden op het Sjûkelân in Franeker op de vijfde woensdag na 30 juni. Wanneer u straks het museum verlaat, ziet u de twee hoge torens met daarachter het bekende kaatsveld.
Organisator sinds 1854 is de Koninklijke ‘Permanente Commissie der Franeker kaatspartij’, in samenwerking met de Koninklijke Nederlandse Kaats Bond. Na verloop van tijd werd de afkorting PC niet alleen gebruikt voor de commissie maar ook voor de wedstrijd zelf.
Dit jaar wordt de 170e PC gekaatst op 2 augustus. Die dag zullen zo’n 10.000 kaatsliefhebbers naar de stad komen.
1. Een ‘bjusterbaarlike’ kaatsprijs
In het najaar van 2021 ontvingen we bij het Keatsmuseum een mail met de vraag of wij ook iets wisten van een sigarenkistje dat als prijs was verkaatst in september 1943 in het gijzelaarskamp Sint Michielsgestel. Het was het begin van een speurtocht die (nog steeds) niet helemaal is opgelost.
Het is bekend dat de voorzitter van de PC, Mr. Klaas Bijlsma, in april 1942 is opgepakt en met vele andere prominente Nederlanders als gijzelaar werd vastgehouden in Sint Michielsgestel. Ook is bekend dat Mr. Bijlsma in dat jaar op de dag van de PC – 29 juli 1942 – in het gijzelaarskamp een kaatswedstrijd heeft georganiseerd. Hij kon toen niet bevroeden dat de PC in Franeker zou worden gewonnen door een partuur in oranje shirts. Over het verloop van de PC-kaatswedstrijd in Sint Michielsgestel is niets bekend.
Mr. Bijlsma werd in het voorjaar van 1943 vrijgelaten en keerde terug naar Franeker. Gekaatst werd er toen al niet meer. De NKB wilde zich niet conformeren aan maatregelen van de Duitse bezetter en organiseerde geen wedstrijden meer. Er was in 1943 dus ook geen PC.
De inscriptie in het sigarenkistje levert meer vragen op dan antwoorden: Wie heeft het kistje ‘als kaatsprijs’ geschonken? Hoe is het in Sint Michielsgestel gekomen? Wie heeft de prijs gewonnen? Zat het vol met sigaren of met iets anders? En wie heeft het na de oorlog bewaard?
Mr. Bijlsma wist dat er in Sint Michielsgestel gekaatst kon worden en het is dan ook voorstelbaar dat hij er voor heeft gezorgd dat het sigarenkistje als kaatsprijs in Sint Michielsgestel is gekomen. Maar omdat hij daar later nooit iets over heeft verteld, zal het waarschijnlijk ook altijd een raadsel blijven. En eigenlijk past ook dat heel goed bij Mr. Bijlsma, een bjusterbaarlike kaatsprijs.
2. Kaatsprijs van Willem Klazes Boorsma (1857)
De gebroeders Willem, Jan en Evert Boorsma behoren tot de meest opmerkelijke PC-winnaars. Willem won op de allereerste PC in 1854 direct de 1e prijs met twee spelers uit Pingjum. Maar het jaar daarop wonnen de drie broers gezamenlijk. Zij herhaalden dat in 1857 door in de finale de drie broers Johannes, Pieter en Frans Felkers te verslaan. Het zou daarna nooit weer voorkomen dat er een finale werd gespeeld tussen twee trio broers. De tabaksdoos is een prachtige herinnering aan deze bijzondere PC-finale.
In 1860, 1861 en 1862 verloren de gebroeders Boorsma de eindstrijd en moesten genoegen nemen met de premie.
3. Kaatsprijs van Klaas Willems Boorsma
Willem Klazes Boorsma kreeg in zijn huwelijk met Franskje Span één zoon. Deze werd Klaas genoemd, naar zijn grootvader. Deze Klaas werd werd in later jaren evenals zijn vader en ooms, ook één van de beste kaatsers van zijn tijd. Hij won zeven keer de PC: 1869, 1872, 1881, 1883, 1885, 1886 (K) en 1887.
De uitgestalde lepel en vork werden door Klaas gewonnen bij zijn eerste winst op de PC in 1869.
4. Advertentie
Aankondiging en verslag van de PC in 1857. Toen was het nog niet de “5e woansdei” . Op de vijfde woensdag na 30 juni wordt de PC tegenwoordig gekaatst. Dit is de grootste kaatswedstrijd van Nederland
5. Frans Frederiks Felkers
Op de foto Frans Frederiks Felkers. Samen met zijn broers Pieter Frederiks en Johannes Frederiks won hij in 1856 de 1e prijs op de PC in Franeker. Het jaar daarna stonden ze wederom in de finale, nu tegenover de drie sterke broers Boorsma en moesten ze het onderspit delven. De 1e prijs (zilveren tabaksdozen) werd gewonnen door de gebroeders Boorsma (Willem Klazes, Evert Klazes en Jan Klazes). De tweede prijs bestond uit drie zilveren lepels. Het is later nooit meer voorgekomen dat twee parturen van drie broers in de finale stonden. Van de eerste prijzen op de PC 1856 (op 16 en 19 september), 1863 (op 29 juli) en 1864 (op 3 augustus) is geen verslag/uitslag terug te vinden in de Leeuwarder Courant.
Frans Frederiks Felkers haalde 17 punten op de PC. Voor een eerste prijs krijg je 3 punten, een tweede prijs levert je 2 punten op en je krijgt 1 punt als je de derde prijs wint. Omdat er uit de tijd waarin hij kaatste weinig uitslagen bekend zijn gebleven, is het puntentotaal waarschijnlijk veel hoger geweest. Ook koningschappen uit die tijd zijn niet bekend.
6. Zilveren koepel
Het Sulveren Koepeltsje (zilveren koepeltje) kreeg Johan Dijkstra aangeboden bij zijn afscheid van het PC-bestuur in 2011. Dijkstra was van 1986 tot 2011 een zeer gewaardeerd lid van de Permanente Commissie. Hij vervulde de taak van penningmeester en was korte tijd waarnemend voorzitter. Bij zijn afscheid werd Johan Dijkstra benoemd tot erelid van de PC.
7 . Lint van de koningsbal uit 1973
De koningsprijs van de PC is een wisselprijs en wordt bij het begin van de wedstrijd symbolisch overhandigd door de laatste winnaar aan de voorzitter van de PC om opnieuw te worden verkaatst. Heel lang ging deze waardevolle wisselprijs met de winnaar mee naar huis, maar sinds een aantal decennia is deze vervangen door een replica. Het origineel wordt in een extreem beveiligde situatie tentoongesteld in het Keatsmuseum en wordt alleen tijdens de PC meegenomen naar het speelveld. Het lint waarmee de koningsbal wordt omgehangen blijft eigendom van de winnaar.
8. Medaille van het provinciaal bestuur van Fryslân
Traditioneel stelt ook het provinciaal bestuur van Fryslân een medaille beschikbaar voor de prijswinnaars. Deze worden uitgereikt door de Commissaris van de Koning.
9. Fotocollage PC-winst van 1973
Vijftig jaar geleden wonnen Sjouke de Boer (K), Wybren van Wieren en Gerrit van der Heide de PC. Sjouke kreeg de koningsbal omgehangen door prinses Beatrix die met haar echtgenoot prins Claus aanwezig was. Toen Claus zijn felicitaties gaf aan Sjouke de Boer moet hij gezegd hebben: ‘Ik ben prins, maar U bent koning.’
10. Deelnemerslijst van de PC in 1973
Opmerkelijk was de deelname van partuur 8: Yme Braaksma, Rein Ferwerda en Wilco Kolthof. Deze spelers kwamen uit de gelederen van de CFK en waren toegelaten tot de PC. Zij verloren echter kansloos in de 1e omloop met 5-1.
De uiteindelijke winnaars, Sjouke de Boer, Wybren van Wieren en Gerrit van der Heide kregen tot aan de finale slechts drie eersten tegen. In de finale tegen Gerrit Okkinga, Klaas Van Wieren (broer van Wybren) en Durk Talsma was het echter close getuige de eindstand van 5-5 en 6-4.
11. Twee bijzondere brieven
Gerrit Jan Dijkstra van Sexbierum emigreerde in de jaren vijftig naar de Verenigde Staten. In zijn jeugd was hij een enthousiast kaatser en bleef dat ook in Amerika doen. Met regelmaat deed hij in Paterson (New Jersey) mee aan kaatswedstrijden van geëmigreerde Friezen.
In de loop der jaren maakte hij furore en fortuin met het aanleggen van tuinen en parken. Zijn hovenierswerk was blijkbaar van zo’n goede kwaliteit dat hij werd gevraagd door mensen uit de hogere kringen. Hij kreeg daardoor contacten bij hooggeplaatste personen.
In 1978 schreef hij een brief aan president Gerald Ford waarin hij hem uitnodigde om, met zijn echtgenote, naar Franeker te komen en daar het 125-jarig bestaan van de PC bij te wonen. De brief was geschreven op persoonlijke titel, zonder enig overleg met de PC of contact met autoriteiten in Nederland. Hij kreeg een brief terug van het secretariaat van Ford met het antwoord van de president. Die brief zou extra bijzonder zijn geweest als hij de uitnodiging had aangenomen. Helaas was hij verhinderd.
Zijn huwelijk met Marie Dijkstra bleef kinderloos. Op oudere leeftijd kwam het echtpaar weer terug naar Sexbierum. Daar overleed Gerrit Jan Dijkstra in de herfst van 2021. Hij had zijn vrouw gevraagd om goed te passen op deze bijzondere brieven. Ze hingen jarenlang ingelijst in hun woning. De twee brieven zijn, op dezelfde voorwaarden, geschonken aan het Keatsmuseum.
12. Dollarpartij
Een familielid van Gerrit Jan Dijkstra, Johannes, woonde ook in Amerika. Hij stelde jaarlijks de prijzen beschikbaar voor de “Dollarpartij”. Een partij in Leeuwarden. voor heren boven de vijftig die voor de Christelijke kaatsbond kaatsten. Hij kaatste zelf ook graag mee.
Deelnemers aan de “Dollarpartij” van de CFK in 1973 te Leeuwarden. Staand de winnaars van de eerste prijs met v.l.n.r.: koning Tjalling Dijkstra (Achlum), W. Seeger (Hallum) en Wierd Baarda (Menaldum). Gehurkt de winnaars van de tweede prijs met v.l.n.r.: A. van der Pol (Sexbierum), B. Regnerus (Marrum) en Johannes Dijkstra (USA).
13. Foto
Gerrit Jan en Marie Dijkstra in Amerika geportretteerd.